Δευτέρα 2 Ιανουαρίου 2012

ΑΔΑΜ ΣΜΙΘ (ADAM SMITH)

Adam Smith "Η Αόρατος Χειρ"
Ο Adam Smith ο πατέρας της σύγχρονης οικονομικής σκέψης γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου 1723 σε μια μικρή πόλη της Σκοτίας, το Κιρκάλντυ. Μετά τη φοίτηση του σε κλασικό σχολείο εγγράφεται το 1723 στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. Διδάχτηκε ηθική και φιλοσοφία από τον γνωστό διανοούμενο της εποχής Χότσεσον ο οποίος και τον επηρέασε βαθύτατα.
Το 1740 παίρνει υποτροφία για το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου και παραμένει μέχρι το 1746 σπουδάζοντας ξένες γλώσσες και φιλολογία καθώς και φιλοσοφία. Το 1751 αναλαμβάνει ως καθηγητής της Λογικής στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης και την επόμενη χρονιά παίρνει την έδρα της ηθικής φιλοσοφίας που κατείχε ο παλιός δάσκαλός του Χάτσεσον. Δίδαξε μέχρι το 1746, δημοσιεύοντας το 1759 το πρώτο του πόνημα με Τίτλο "Η Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων" που τον έκανε ευρέως γνωστό.
Στο βιβλίο αυτό έθετε το ερώτημα πως είναι δυνατόν οι άνθρωποι, εγωιστές κατά κανόνα, να μπορούν να έχουν ηθικό κριτήρια τη στιγμή που προτάσσουν πάντα το συμφέρον τους. Ταυτόχρονα ο Smith ενδιαφερόταν όλο και πιο πολύ για την Πολιτική Οικονομία. Στη διετή παραμονή του στη Γαλλία (1765-66) γνώρισε αρκετούς διαφωτιστές όπως και τον γιατρό Κενέ που ασχολούνταν με τα οικονομικό.
Ο Adam Smith επηρεασμένος από τις απόψεις του Κενέ επέστρεψε στη γενέτειρά του όπου άρχισε να επεξεργάζεται το έργο του "Μελέτη για φύση και τις αιτίες του πλούτου των Εθνών" που αποδείχτηκε βιβλίο - θεμέλιο για την οικονομική επιστήμη. Η πρώτη έκδοση έγινε το 1776 και η δεύτερη το 1778. Και οι δύο προκάλεσαν αίσθηση στο ευρύ κοινό και αφορμές για πολλές συζητήσεις.
Οι ιδέες του Smith για την κοινωνία και την οικονομία έμελλαν να επηρεάσουν και να επηρεάζουν ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο ίδιος συνέγραψε επίσης πλήθος μελετών για την Αστρονομία, τη Φυσική και το Δίκαιο.
Ο Σκωτσέζος φιλόσοφος πέθανε στις 17 Ιουλίου 1790 στο Εδιμβούργο της Σκοτίας. Ο Adam Smith έθεσε ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη φύση και προσπάθησε να εξηγήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά. "Πως οι άνθρωποι που είναι εγωιστές και συμφεροντολόγοι μπορούν τελικό να έχουν συλλογική ζωή; Πως σε κοινωνίες όπου ο καθένας βλέπει το προσωπικό του συμφέρον μπορεί να υπάρχει σύγκλιση συμπεριφορών κι όχι αποσύνθεση;
Ακολουθεί η κλασική απάντηση του Smith: "Κάθε άτομο επιδιώκει ν' αξιοποιεί το κεφάλαιό του κατά τρόπο που το προϊόν του να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή αξία. Εν γένει δεν επιδιώκει να προωθήσει το κοινό συμφέρον, ούτε καν γνωρίζει πόσο το προωθεί. Επιδιώκει μόνο τη δική του ασφάλεια, το δικό του κέρδος. Και κινείται από ένα Αόρατο Χέρι, στο να επιδιώκει ένα στόχο που δεν αποτελούσε μέρος των επιδιώξεών του.
Επιδιώκοντας το δικό του συμφέρον, το άτομο συχνά προωθεί το συμφέρον της κοινωνίας πιο αποτελεσματικά απ' όσο συμβαίνει όταν ευθέως επιδιώκει να το προωθήσει. Η "αόρατη χειρ" λοιπόν δεν είναι κάποιος υπερφυσικός παρεμβατικός μηχανισμός ο οποίος επεμβαίνει κάθε φορά που παρουσιάζεται μια δυσλειτουργία για να επαναφέρει το κοινωνικοοικονομικό σύστημα σε αρμονία. Είναι η ίδια η φύση του ανθρώπου όπως αποκαλύπτεται με τις καθημερινές πράξεις και δραστηριότητες που εκδηλώνει το άτομο στην κοινωνία και στην αγορά.
Για τον Adam Smith ο άνθρωπος χρειάζεται πάντα: τη βοήθεια των συνανθρώπων του και μάταια θα την περίμενε από την καλοσύνη τους και μόνο.
Θα επιτύγχανε πολύ πιο γρήγορα τους σκοπούς του αν κατηύθυνε το δικό τους συμφέρον ευνοϊκά για τον εαυτό του κι αν μπορούσε να τους αποδείξει ότι επιδιώκουν και το δικό τους συμφέρον αν κάνουν γι' αυτόν, αυτό που τους ζητάει.
Όποιος προτείνει σ' έναν άλλο μια οποιαδήποτε δουλειά, ενεργεί με το ίδιο πνεύμα. "Δώσε μου ό,τι μου χρειάζεται και θα έχεις αυτό που εσύ χρειάζεσαι". Ο Smith εξηγεί ότι αυτό είναι το πνεύμα κάθε τέτοιας προσφοράς και με τέτοιο τρόπο παίρνουμε ο ένας από τον άλλο πολύ μεγαλύτερο μέρος απ' όλες τις υπηρεσίες από τις οποίες έχουμε μεταξύ μας ανάγκη.
Και χαρακτηριστικά τονίζει: "Δεν περιμένουμε το γεύμα μας από την καλοσύνη του κρεοπώλη ή του αρτοποιού αλλά το συμφέρον στο οποίο αποβλέπουν. Δεν απευθυνόμαστε προς την αγάπη τους για την ανθρωπότητα αλλά προς το δικό τους συμφέρον και δεν μιλάμε ποτέ σ' αυτούς για τις ανάγκες μας αλλά για τα οφέλη που έχουν αυτοί από κείνες. Κανείς εκτός από ένα ζητιάνο δε θα μπορούσε κατά πρώτο λόγο να εξαρτάται οπό την καλοσύνη των συμπολιτών του".
Αν δεν υπήρχε διαφοροποίηση στις φυσικές ιδιότητες των ανθρώπων και η τάση προς τη συναλλαγή και το εμπόριο ο καθένας θα ήταν υποχρεωμένος να προμηθεύει στον εαυτό του τα αναγκαία είδη.
Όλοι μας θα έπρεπε ν' απασχολούμαστε στις ίδιες εργασίες και δεν θα μπορούσε να έχει εμφανιστεί ποτέ μια τέτοια ποικιλία στα επαγγέλματα στην οποία οφείλεται η διαμόρφωση τόσο διαφορετικών ικανοτήτων".
Ο Adam Smith είχε επισημάνει το ρυθμιστικό ρόλο του ανταγωνισμού και πίστευε ότι τα αλληλοσυγκρουόμενα ατομικά συμφέροντα σε μια κοινωνία έρχονται σε μια κατάσταση ισορροπίας εξαιτίας του ανταγωνισμού.
Οι διασυνδέσεις που δημιουργούνται μεταξύ εγωιστικών κινήτρων των ανθρώπων τελικά καταλήγουν στο απρόσμενο αποτέλεσμα της κοινωνικής αρμονίας. Έτσι φτάνουμε στην κοινωνία της αυτορύθμισης μέσα σ' ένα καθεστώς απόλυτης φυσικής ελευθερίας. Προβλήματα φυσικά θα υπάρχουν στις συναλλαγές ανάμεσα στους ανθρώπους αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι τα άτομα δεν εκχωρούν την ατομική τους ελευθερία σε οποιαδήποτε πολιτική - γραφειοκρατική εξουσία.
Άλλωστε καμιά κυβέρνηση δεν "διέταξε" να υπάρξει η ελεύθερη αγορά και η ελευθερία των συναλλαγών. Η αυτορρυθμιζόμενη κοινωνία και η ελεύθερη αγορά απειλούνται μόνο από την επέμβαση της εξουσίας, του κράτους που νοθεύει τον ανταγωνισμό και ανατρέπει τις ατομικές προτιμήσεις του καθενός.
Ο Adam Smith εξηγεί πως οι εγωιστικές τάσεις του ανθρώπου χρησιμοποιούνται κατά τέτοιο τρόπο - και άθελά του - που ωφελούν το κοινωνικό σύνολο. Η φιλοσοφία του Σκωτσέζου διανοητή σχετικά με την ανθρώπινη φύση, διακρίνει έξι βασικά της κίνητρα: "Αγάπη προς τον εαυτό μας, συμπάθεια προς τον άλλο, επιθυμία ελευθερίας, αίσθημα ιδιοκτησίας, συνήθεια εργασίας, τάση προς το εμπόριο.
Με δεδομένα λοιπόν αυτά τα κίνητρα συμπεριφοράς από τη φύση, ο άνθρωπος είναι ο καλύτερος κριτής των συμφερόντων του και θα πρέπει να είναι ελεύθερος να τα ικανοποιήσει. Τα κίνητρα δε των ανθρώπων αντισταθμίζονται κατά τέτοιο τρόπο που να προάγεται το γενικό καλό. Ο ανταγωνισμός δηλαδή αποκτά ένα ρυθμιστικό ρόλο εξισορροπώντας τα ατομικά συμφέροντα.
Ως εκ τούτου για τον Smith ο ρόλος των πολιτικών και του κράτους περνάει σε δεύτερη μοίρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε λαμβάνεται καθόλου υπόψη. Αντιθέτως, έχουν σημαντικές υποχρεώσεις.
Το ρόλο που επιφυλάσσει στο κράτος ο Smith, μας τον δίνει χαρακτηριστικά ο Μάρκος Δραγούμης στο βιβλίο του "Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό" (σελ. 127): " Οι κυβερνήσεις τρία πράγματα έχουν να κάνουν:
1) Να προστατεύουν τους πολίτες, τον έναν από τον άλλον.
2) Να προστατεύουν τη χώρα από εξωτερικές επιθέσεις.
3) Να κατασκευάζουν ορισμένα δημόσια έργα που κανένας ιδιώτης δεν έχει ούτε μπορεί ποτέ να έχει συμφέρον να κατασκευάσει και να συντηρήσει.
Ο Smith διακρίνει έτσι μεταξύ των "προστατευτικών" (άμυνα και δικαιοσύνη) και των "παραγωγικών" (δημόσια έργα) καθηκόντων του κράτους. Τα έργα που γεννούν τοπικές ωφέλειες πρέπει να χρηματοδοτούνται από τοπικά τέλη ενώ όσοι αρνούνται να πληρώσουν θα πρέπει να αποκλείονται από την άντληση των σχετικών ωφελειών.
Κάθε παρεχόμενη δημόσια υπηρεσία στο πλαίσιο των "παραγωγικών" καθηκόντων του κράτους πρέπει να κοστολογείται και το τίμημά της να καταβάλλεται στο ακέραιο από τους χρήστες. Το κράτος δεν παράγει πλούτο αλλά πρέπει να διευκολύνει ή τουλάχιστον να μην παρεμποδίζει τους ιδιώτες να πλουτίζουν".
Ο Adam Smith στο βιβλίο του "Πλούτος των Εθνών" καταδικάζει όλες τις κρατικές παρεμβάσεις που περιορίζουν την ανθρώπινη ελευθερία και παράλληλα επιχειρηματολογεί υπέρ της ανάγκης να αναλάβει το κράτος μια σειρά από κοινωνικές πρωτοβουλίες (από την ασφάλεια των εργαζομένων στα εργοστάσια μέχρι την υποστήριξη προγραμμάτων για τους αποδεδειγμένα φτωχούς).
Είναι γνωστό ασφαλώς ότι οι δραστηριότητες του σημερινού κράτους λειτουργούν σε όφελος μιας προνομιακής γραφειοκρατίας που ολοένα και αυξάνεται και όχι υπέρ εκείνων που πραγματικά έχουν ανάγκη από βοήθεια.
Ο Smith επίσης ασκεί έντονη κριτική στις συντεχνίες και τους νόμους που προστατεύουν τα λεγόμενα "κλειστά" επαγγέλματα. "Το να εμποδίζεται η ελεύθερη είσοδος των ατόμων σ' ένα επάγγελμα από το νόμο, έρχεται σ' αντίθεση με την πιο ιερή ιδιοκτησία του ατόμου δηλαδή την ιδιοκτησία της εργασίας του".
Ο Σκωτσέζος φιλόσοφος απεχθάνεται όχι μόνο τα κρατικά μονοπώλια, όπως θα περίμενε κανείς αλλά και τα ιδιωτικά. Αποδοκιμάζει τους επιχειρηματίες και τους πλούσιους κεφαλαιούχους που επιδιώκουν τη δημιουργία μονοπωλιακών καταστάσεων και προσπαθούν να νοθεύσουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό.
Πολλοί απ' αυτούς επιζητούν την κρατική προστασία γιατί είναι ανίκανοι οι ίδιοι να επιβιώσουν σε καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού. Καλούνται έτσι οι φορολογούμενοι πολίτες να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη τους και να επιδοτήσουν προβληματικές επιχειρήσεις προς χάρη μιας ψευδεπίγραφης κοινωνικής πολιτικής.
Ο φιλελευθερισμός δεν είναι απολογητής των καπιταλιστών αλλά αντίπαλός τους αφού απεχθάνεται το μονοπώλια που δημιουργούνται στην αγορά. Κι αν προσθέσουμε τις συντεχνίες και τους πάσης φύσεως γραφειοκράτες έχουμε μια ανίερη συμμαχία γραφειοκρατών - καπιταλιστών εναντίον του φιλελευθερισμού με στόχο τη διαφύλαξη των προνομίων τους σε βάρος των πολιτών που είναι φορολογούμενοι και καταναλωτές ταυτόχρονα.
Από πολλούς τίθεται το ερώτημα: η ανεξέλεγκτη λειτουργία της αγοράς δεν θα δημιουργήσει μονοπώλια;
Εφ' όσον το κράτος δεν επέμβει στην αγορά, η ενδεχόμενη αισχροκέρδεια κάποιων επιχειρηματιών δεν θα συνεχισθεί για πολύ γιατί θα βρεθεί κάποιος άλλος που θα επιδιώξει το θεμιτό κέρδος προκειμένου να πάρει μερίδιο από την αγορά - και θα πουλήσει τα προϊόντα του στη φυσική τους τιμή.
Λόγω του ανταγωνισμού θα αναγκασθούν και οι αισχροκερδείς να κατεβάσουν τις τιμές στα φυσιολογικά επίπεδο. Το σύστημα του "Laissez Faire" γίνεται εργαλείο παραγωγής πλούτου για το έθνη και τους πολίτες τους, όταν λειτουργεί ελεύθερα και ανταγωνιστικά. Και η εργασία που συμβάλλει στην προσωπική ελευθερία και στην ανεξαρτητοποίηση του ατόμου αποκτά τη δική της ηθική υπόσταση.
Ο Adam Smith απαντάει και σ' αυτούς που κατηγόρησαν τη θεωρία του ως ανήθικη -στο βιβλίο του "Η θεωρία των ηθικών συναισθημάτων": " Οι άνθρωποι έχουμε μια τάση προς την απραξία. Είναι κατά κύριο λόγο τεμπέληδες. Όλοι θέλουν να βελτιωθεί η κατάστασή τους, αλλά αν ρωτηθούν θ' απαντήσουν ότι αυτό πρέπει να γίνει με την πιο μικρή δυνατή προσπάθεια.
Δυστυχώς όμως κάποιοι άνθρωποι που λένε ότι σκέπτονται, προωθούν το πνεύμα της οκνηρίας στο όνομα του γενικού συμφέροντος. Καλλιεργείται έτσι ένα πνεύμα γενικής υποκρισίας και εξαπάτησης των άλλων ενώ μερικές φορές δε, άνομα ατομικά συμφέροντα κρύβονται κάτω από το μανδύα του δημοσίου συμφέροντος. Γι' αυτό, ποτέ μου δεν είδα τίποτε πιο καλά καμωμένο απ' όλους αυτούς που προσποιούνται ότι εργάζονται για το δημόσιο καλό".
Ο Adam Smith πίστευε βαθιά στην ελευθερία και υπήρξε συνειδητός πολέμιος της μονοπώλησης της οικονομικής εξουσίας με την αρωγή πολλές φορές και της πολιτικής εξουσίας.
Η "Αόρατος Χειρ" είναι μια θεωρία βαθιά δημοκρατική γιατί τελικά η πολιτική ελευθερία εξασφαλίζεται όπου υπάρχει οικονομική ελευθερία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
  1. "Έρευνα για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών" - εκδ. Ευρωεκδοτική, μετάφραση Δημ. Καλιτσουνάκη.
  2. "ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ"- εκδ. Ευρωεκδοτική - Μάρκος Δραγούμης.
  3. "ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ" 2 Αυγούστου 1990 και 25 Απριλίου 1991.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου